قیمت گذاری کالا بر اساس فایفو در حسابداری

مقدمه

در حسابداری و مدیریت مالی، روش‌های مختلفی برای ارزش‌گذاری موجودی کالا وجود دارد که هر یک تأثیر مستقیمی بر صورت‌های مالی و سودآوری شرکت دارند. روش FIFO (First-In, First-Out) یا «اولین صادره از اولین وارده» یکی از پرکاربردترین این روش‌هاست که در این مقاله به صورت جامع بررسی خواهد شد.

بخش ۱: شناخت روش FIFO

تعریف روش FIFO

روش FIFO فرض می‌کند کالاهایی که زودتر خریداری شده‌اند، زودتر به فروش می‌رسند. این روش به ویژه برای کالاهای فاسدشدنی یا کالاهایی که تاریخ انقضا دارند مناسب است.

مکانیزم عملکرد

در این روش:

1. هزینه کالاهای فروخته شده بر اساس قدیمی‌ترین قیمت‌های خرید محاسبه می‌شود.

2. موجودی پایان دوره بر اساس جدیدترین قیمت‌ها ارزش‌گذاری می‌شود.

مثال عملی FIFO

شرایط اولیه:

• موجودی اول دوره: 100 واحد با قیمت واحد 10,000 تومان

• خرید اول: 200 واحد با قیمت 12,000 تومان

• خرید دوم: 150 واحد با قیمت 15,000 تومان

• فروش دوره: 300 واحد

محاسبات:

1. برای 300 واحد فروخته شده:

   • 100 واحد از موجودی اول (10,000 تومانی)

   • 200 واحد از خرید اول (12,000 تومانی)

2. هزینه کالای فروش رفته:
   (100×10,000) + (200×12,000) = 3,400,000 تومان

3. موجودی پایان دوره:
   150 واحد از خرید دوم باقی می‌ماند (15,000 تومانی) = 2,250,000 تومان

4.  

بخش ۲: مقایسه FIFO با سایر روش‌ها

۱. مقایسه FIFO و LIFO

مثال مقایسه‌ای:

موجودی:

• 1 فروردین: 100 واحد با قیمت 10,000 تومان

• 1 اردیبهشت: 200 واحد با قیمت 12,000 تومان

• 1 خرداد: 150 واحد با قیمت 14,000 تومان

• فروش: 250 واحد

FIFO:

• هزینه کالای فروش رفته: (100×10,000) + (150×12,000) = 2,800,000 تومان

• موجودی پایان: (50×12,000) + (150×14,000) = 2,700,000 تومان

LIFO:

• هزینه کالای فروش رفته: (150×14,000) + (100×12,000) = 3,300,000 تومان

• موجودی پایان: (100×10,000) + (100×12,000) = 2,200,000 تومان

نتیجه مقایسه:

• در شرایط تورمی، FIFO هزینه کالای فروش رفته کمتر و سود بیشتر نشان می‌دهد.

• LIFO در تورم، هزینه‌ها را بیشتر و سود را کمتر نشان می‌دهد (مناسب برای کاهش مالیات).

۲. مقایسه FIFO و میانگین موزون

با استفاده از داده‌های مثال قبل:

میانگین موزون:

• میانگین قیمت: (100×10,000 + 200×12,000 + 150×14,000) / 450 = 12,222 تومان

• هزینه کالای فروش رفته: 250 × 12,222 = 3,055,500 تومان

• موجودی پایان: 200 × 12,222 = 2,444,400 تومان

نتیجه:

• FIFO ارزش موجودی پایان دوره را بیشتر از میانگین موزون نشان می‌دهد.

• در تورم، FIFO سود خالص بیشتری نسبت به میانگین موزون گزارش می‌کند.

بخش ۳: مزایا و معایب FIFO

مزایای FIFO:

1. منطبق با جریان فیزیکی کالا: برای بسیاری از کسب‌وکارها به ویژه مواد غذایی مناسب است.

2. ارزش موجودی نزدیک به قیمت روز: موجودی پایان دوره با قیمت‌های جدیدتر ارزش‌گذاری می‌شود.

3. پذیرش بین‌المللی: مورد تأیید استانداردهای IFRS است.

4. سود بیشتر در تورم: برای جذب سرمایه‌گذاران مناسب است.

معایب FIFO:

1. مالیات بیشتر در تورم: به دلیل سود بالاتر، مالیات بیشتری پرداخت می‌شود.

2. عدم تطابق هزینه‌ها با درآمد: در تورم شدید، هزینه‌های قدیمی با درآمدهای جاری مقایسه می‌شود.

3. پیچیدگی محاسباتی: در صورت تعداد زیاد تراکنش‌ها محاسبات دشوار می‌شود.

بخش ۴: کاربردهای FIFO در صنایع مختلف

۱. صنایع غذایی:

• به دلیل فسادپذیری محصولات، FIFO روشی منطقی است.

• مثال: یک سوپرمارکت زنجیره‌ای برای مدیریت تاریخ انقضای محصولات.

۲. صنایع الکترونیک:

• برای کالاهایی که به سرعت منسوخ می‌شوند.

• مثال: تلفن‌های همراه با مدل‌های جدیدتر.

۳. صنایع دارویی:

• مدیریت داروها بر اساس تاریخ انقضا.

• مثال: داروخانه‌های بیمارستانی.

بخش ۵: تأثیر FIFO بر صورت‌های مالی

روش FIFO تأثیرات قابل توجهی بر صورت‌های مالی شرکت دارد که در این بخش به تفصیل بررسی می‌کنیم:

۱. تأثیر بر ترازنامه

الف) حساب موجودی کالا:

در شرایط تورمی، FIFO موجودی پایان دوره را با قیمت‌های جدیدتر (بالاتر) ارزش‌گذاری می‌کند که منجر به موارد زیر می‌شود:

• افزایش ارزش دارایی‌های جاری: موجودی کالا که جزو دارایی‌های جاری است، با ارزش بیشتری نمایش داده می‌شود.

• بهبود نسبت‌های مالی: نسبت‌هایی مانند نسبت جاری (دارایی جاری/بدهی جاری) بهبود می‌یابند.

مثال عددی:
در شرایطی که نرخ تورم سالانه ۲۰٪ باشد:

• با LIFO: موجودی پایان دوره 500 میلیون تومان

• با FIFO: موجودی پایان دوره 620 میلیون تومان
  ➔ افزایش 24% در ارزش دارایی‌ها

ب) حقوق صاحبان سهام:

• به دلیل افزایش سود انباشته (ناشی از سود بیشتر)، حقوق صاحبان سهام افزایش می‌یابد.

• این موضوع می‌تواند در جذب سرمایه‌گذاران مؤثر باشد.

۲. تأثیر بر صورت سود و زیان

الف) هزینه کالای فروش رفته (COGS):

• در FIFO، هزینه کالای فروش رفته بر اساس قدیمی‌ترین (و معمولاً ارزان‌ترین) قیمت‌ها محاسبه می‌شود.

• در تورم، این باعث کاهش COGS و افزایش سود ناخالص می‌شود.

مثال مقایسه‌ای در یک دوره تورمی:

آیتم	FIFO	LIFO	تفاوت
فروش	2,000	2,000	0
COGS	1,200	1,500	-300
سود ناخالص	800	500	+300
حاشیه سود ناخالص	40%	25%	+15%

ب) سود عملیاتی و خالص:

• با کاهش COGS، سود عملیاتی افزایش می‌یابد.

• سود خالص نیز افزایش می‌یابد، اما این افزایش منجر به پرداخت مالیات بیشتر می‌شود.

ج) حاشیه سود:

• حاشیه سود ناخالص و خالص در FIFO معمولاً بالاتر از LIFO نمایش داده می‌شود.

• این می‌تواند برای شرکت‌هایی که می‌خواهند عملکرد بهتری نشان دهند مطلوب باشد.

۳. تأثیر بر صورت جریان وجوه نقد

الف) جریان نقدی عملیاتی:

• اگرچه FIFO به خودی خود بر جریان نقدی تأثیر نمی‌گذارد، اما:

• افزایش سود خالص منجر به افزایش مالیات پرداختی می‌شود.

• در مثال بالا (با فرض نرخ مالیات 25%):

  • مالیات در FIFO: 200

  • مالیات در LIFO: 125
    ➔ تفاوت 75 واحد کاهش در جریان نقدی

همچنین بخوانید :   بخشنامه دستمزد سال ۱۴۰۳

ب) جریان نقدی سرمایه‌گذاری:

• ممکن است نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتری برای خرید موجودی جدید ایجاد کند، چرا که:

• موجودی قدیمی سریع‌تر مصرف می‌شود و نیاز به خرید با قیمت‌های بالاتر وجود دارد.

۴. تأثیر بر نسبت‌های مالی کلیدی

الف) نسبت‌های سودآوری:

• بازده دارایی‌ها (ROA) و بازده حقوق صاحبان سهام (ROE) افزایش می‌یابند.

• حاشیه سود ناخالص و خالص بهبود می‌یابند.

ب) نسبت‌های نقدینگی:

• نسبت جاری بهبود می‌یابد (به دلیل افزایش ارزش موجودی).

• نسبت آنی (سریع) ممکن است تغییر چندانی نکند.

ج) نسبت‌های فعالیت:

• گردش موجودی کالا ممکن است کاهش یابد، چرا که:

  • صورت کسر (فروش) ثابت است.

  • مخرج کسر (میانگین موجودی) افزایش یافته است.

مثال محاسبه گردش موجودی:

روش	COGS	میانگین موجودی	گردش موجودی
FIFO	1,200	600	2.0
LIFO	1,500	400	3.75

۵. تأثیرات بلندمدت

الف) در دوره‌های تورمی طولانی:

• انباشتگی تفاوت بین ارزش دفتری و ارزش جایگزینی موجودی‌ها.

• ممکن است نیاز به افشای بیشتر در یادداشت‌های همراه صورت‌های مالی باشد.

ب) هنگام تغییر روش:

• اگر شرکتی از LIFO به FIFO تغییر روش دهد:

  • افزایش یک‌باره در سود گزارش شده.

  • افزایش در ارزش دارایی‌ها.

  • نیاز به تطبیق صورت‌های مالی سنوات قبل.

۶. تحلیل مقایسه‌ای با سایر روش‌ها

جدول تأثیرات در شرایط تورمی:

معیار	FIFO	LIFO	میانگین موزون
ارزش موجودی پایان	بالاترین	پایین‌ترین	متوسط
هزینه کالای فروش رفته	پایین‌ترین	بالاترین	متوسط
سود ناخالص	بالاترین	پایین‌ترین	متوسط
مالیات پرداختی	بیشترین	کمترین	متوسط
جریان نقدی پس از مالیات	کمترین	بیشترین	متوسط

۷. ملاحظات مدیریتی

الف) استراتژی‌های گزارشگری:

• شرکت‌های در حال رشد ممکن است FIFO را ترجیح دهند تا سود بیشتر نشان دهند.

• شرکت‌های با حاشیه سود پایین ممکن است LIFO را برای کاهش مالیات انتخاب کنند.

ب) افشاگری‌ها:

• طبق استانداردها، باید روش ارزش‌گذاری موجودی به وضوح افشا شود.

• در صورت تغییر روش، اثرات تغییر باید افشا گردد.

ج) تحلیل توسط سرمایه‌گذاران:

• تحلیلگران مالی معمولاً صورت‌های مالی شرکت‌های مختلف را برای مقایسه تعدیل می‌کنند.

• ممکن است در تحلیل‌ها، FIFO به LIFO تبدیل شود تا مقایسه معنادار باشد.

تأثیر FIFO بر صورت‌های مالی در شرایط تورمی بسیار قابل توجه است. این روش با کاهش هزینه کالای فروش رفته و افزایش ارزش موجودی پایان دوره، سودآوری و وضعیت مالی شرکت را بهبود می‌بخشد. با این حال، مدیران مالی باید تأثیر افزایش مالیات بر جریان نقدی و همچنین نیاز به افشای مناسب را در نظر بگیرند. انتخاب نهایی روش ارزش‌گذاری موجودی باید با استراتژی کلی شرکت و شرایط اقتصادی هماهنگ باشد.

همچنین بخوانید :   معرفی انواع حسابداری

 

 

بخش ۶: FIFO در استانداردهای حسابداری

۱. استانداردهای بین‌المللی (IFRS):

• FIFO کاملاً پذیرفته شده است.

• LIFO در IFRS مجاز نیست.

۲. استانداردهای آمریکایی (GAAP):

• هر دو روش FIFO و LIFO پذیرفته شده‌اند.

• شرکت‌ها باید ثبات روش را رعایت کنند.

۳. استانداردهای حسابداری ایران:

• FIFO به عنوان یکی از روش‌های مجاز ذکر شده است.

• در استاندارد شماره ۸ سازمان حسابرسی مورد تأیید است.

بخش ۷: مثال جامع کاربردی

شرایط:
شرکت تولیدی «الف» در سال 1402 فعالیت زیر را داشته است:

محاسبه به روش FIFO:

1. هزینه کالای فروش رفته:

   • 1000 واحد از موجودی اول: 1000 × 50,000 = 50,000,000 تومان

   • 200 واحد از خرید اول: 200 × 55,000 = 11,000,000 تومان

   • جمع: 61,000,000 تومان

2. موجودی پایان دوره:

   • 300 واحد از خرید اول: 300 × 55,000 = 16,500,000 تومان

   • 800 واحد از خرید دوم: 800 × 60,000 = 48,000,000 تومان

   • جمع: 64,500,000 تومان

بخش ۸: انتخاب روش مناسب

چه زمانی FIFO مناسب است؟

1. زمانی که جریان فیزیکی کالا منطبق با این روش باشد.

2. در شرایط تورمی که بخواهیم ارزش دارایی‌ها را بالاتر نشان دهیم.

3. برای شرکت‌هایی که می‌خواهند سود بیشتری نمایش دهند.

چه زمانی FIFO نامناسب است؟

1. زمانی که هدف کاهش مالیات در شرایط تورمی باشد.

2. برای کالاهایی که جریان فیزیکی آنها با FIFO مطابقت ندارد.

3. در شرکت‌هایی با موجودی‌های بسیار متنوع و تراکنش‌های زیاد.

نتیجه‌گیری

روش FIFO یکی از اصولی‌ترین و پرکاربردترین روش‌های ارزش‌گذاری موجودی کالا در حسابداری است که مزایای ویژه‌ای در نمایش وضعیت مالی شرکت دارد. این روش به ویژه در شرایط تورمی و برای شرکت‌هایی که می‌واهند ارزش دارایی‌های خود را به روز نشان دهند، بسیار مناسب است. با این حال، انتخاب نهایی روش ارزش‌گذاری باید با توجه به شرایط خاص هر کسب‌وکار، نوع کالاها و استراتژی‌های مالی شرکت انجام پذیرد.

منابع برای مطالعه بیشتر

1. استاندارد حسابداری شماره ۸ ایران (موجودی مواد و کالا)

2. کتاب “حسابداری مالی” تألیف دکتر شکراله خواجوی

3. “Financial Accounting” by Walter T. Harrison, Chapter 6

4. IAS 2 – Inventories (استاندارد بین‌المللی حسابداری شماره ۲)

5. مقالات منتشر شده در مجله حسابرس در مورد روش‌های ارزش‌گذاری موجودی‌ها