شرکت‌های تعاونی، به عنوان یک نوع شرکت تجاری، بر پایه سهام اعضا تشکیل می‌شوند. در این نوع شرکت، اعضا با توجه به تعداد سهامی که دارند، حق رأی دارند و نسبت سهام به رأی اندازه‌گیری نمی‌شود. به عبارت دیگر، هر عضو، بدون در نظر گرفتن درصد سهامش، یک رأی دارد. شرکت‌های تعاونی با هدف کاستن از بی‌عدالتی اجتماعی و افزایش مشارکت اقتصادی تشکیل می‌شوند و متکی به اعضا خود هستند، نه به سرمایه3 . این نوع شرکت‌ها در قانون تعاون تعریف شده‌اند و به منظور رفع نیازمندی‌های مشترک و بهبود اقتصادی و اجتماعی از طریق خودیاری متقابل و همکاری تشکیل می‌شوند. برای تشکیل یک شرکت تعاونی، حتماً عبارت “تعاونی” در تابلو‌ها و سربرگ‌ها به صورت خوانا وجود دارد.
انتخاب هیئت مدیره در شرکت‌های تعاونی بر اساس قوانین و مقررات مربوطه انجام می‌شود. در ادامه، به تشریح مراحل انتخاب هیئت مدیره در شرکت‌های تعاونی می‌پردازم:
- تعداد اعضا:
- هیئت مدیره در شرکت‌های تعاونی باید حداقل ۳ نفر باشد و حداکثر تعداد اعضا ۷ نفر است.
- اعضای هیئت مدیره باید به صورت اصلی در شرکت فعالیت داشته باشند و بر اساس اساسنامه، یک سوم از اعضای شرکت می‌توانند به عنوان عضو علی‌البدل در هیئت مدیره حضور داشته باشند.
- اعضای علی‌البدل توسط رای مخفی از بین اعضای شرکت برای مدت زمان ۳ سال انتخاب می‌شوند.
- جلسه مجمع عمومی:
- انتخاب اعضای هیئت مدیره در جلسه مجمع عمومی عادی انجام می‌شود.
- داوطلبانی که خواستار عضویت در هیئت مدیره هستند، در مدت زمان مشخص شده و با کسب اجازه از رئیس جلسه، خودشان را معرفی می‌کنند.
- شرایط انتخاب:
- اعضای هیئت مدیره باید شرایطی را دارا باشند:
- تابعیت جمهوری اسلامی ایران
- تعهد و ایمان به دین اسلام
- تجربه و اطلاعات کافی برای انجام وظیفه
- عدم داشتن حجر و ممنوعیت‌های قانونی
- عدم داشتن سابقه محکومیت در جرائم خاص
- اعضای هیئت مدیره باید شرایطی را دارا باشند:
- مدیرعامل:
- مدیرعامل توسط هیئت مدیره انتخاب می‌شود.
- مدت زمان ماموریت مدیرعامل ۲ سال است و می‌تواند تا پایان دوره مجدداً انتخاب شود.
- مدیرعامل حق استعفا دادن از سمت خود را دارد و عزل او نیز بر عهده هیئت مدیره است.
مراقبت از انتخاب هیئت مدیره و تعیین مدیرعامل در شرکت‌های تعاونی به منظور بهره‌برداری بهینه از منابع و تحقق اهداف تعاونی انجام می‌شود.
حسابداری شرکت‌های تعاونی شامل سه بخش است:
- فعالیت‌های ثبت سرمایه اول شرکت: در این بخش، سرمایه اولیه شرکت تعاونی ثبت می‌شود.
- فعالیت‌های مالی طی دوره: این بخش شامل ثبت تراکنش‌های مالی در طول دوره فعالیت شرکت است.
- فعالیت‌های مالی پایان دوره: در این بخش، تخصیص سود و تصمیم‌گیری در مورد مصرف اندوخته‌ها (مثل ذخیره قانونی و پاداش اعضا) انجام می‌شود.
قوانین تخصیص سود در شرکت‌های تعاونی بر اساس ماده 25 قانون بخش تعاونی (اصلاح شده سال 1393) به شرح زیر است:
- ذخیره قانونی: حداقل 5 درصد سود یا بیشتر طبق تصویب مجمع عمومی عادی شرکت باید در حساب ذخیره قانونی ثبت شود. این مبلغ باید تا زمانی که به اندازه یک چهارم معدل سرمایه سه سال اخیر شرکت برسد، واریز شود.
- ذخیره احتیاطی: با تصویب مجمع عمومی عادی شرکت، حداکثر 5 درصد از کل سود خالص شرکت به عنوان ذخیره احتیاطی در نظر گرفته می شود.